Power Query — Microsoft Power BI, Excel, Azure Data Factory, Power Platform və digər Microsoft analitika ekosistemlərində istifadə olunan güclü məlumat birləşdirmə, çevirmə və hazırlama mühərrikidir. Bu sistem müxtəlif mənbələrdən məlumat çıxarmağa, onları təmizləməyə, strukturlaşdırmağa, çevirməyə və analitik modellərə yükləməyə imkan verir. Power Query həm istifadəçi dostu vizual interfeysi, həm də güclü funksional skript dili olan M dili ilə həm texniki, həm də qeyri-texniki istifadəçilərin kompleks data transformasiyalarını səmərəli şəkildə yerinə yetirməsinə şərait yaradır.

Power Query, Power BI-də məlumat hazırlama qatının əsas komponentidir. Onun əsas məqsədi məlumatların idxalını, formalaşdırılmasını, birləşdirilməsini, filtr edilməsini, qruplaşdırılmasını və analitika üçün hazır vəziyyətə gətirilməsini avtomatlaşdırmaqdır. Bu, self-service Business Intelligence üçün kritik rol oynayır, çünki əl ilə aparılan data təmizləmə proseslərini aradan qaldırır və məlumatların davamlı, yüksək keyfiyyətli və istifadəyə hazır olmasını təmin edir.

Power Query təkcə bir alət deyil — bu, təkrarlana bilən, genişlənə bilən və avtomatlaşdırıla bilən ETL (Extract, Transform, Load) iş axınları yaradan geniş və güclü məlumat hazırlama çərçivəsidir. İstifadəçilər kod yazmadan mürəkkəb transformasiyalar qurmaq imkanına sahib olur, eyni zamanda qabaqcıl istifadəçilər M dili vasitəsilə daha dərindən özəlləşdirmə edə bilirlər.

Əsas Məqsəd və Funksiyalar

Power Query-nin əsas məqsədi məlumatları müxtəlif mənbələrdən götürmək, təmizləmək, çevirmək və Power BI məlumat modelinə hazır vəziyyətdə yükləməkdir. Onun əsas funksiyalarına daxildir:

• Çoxsaylı məlumat mənbələrinə qoşulma
• Xam məlumatların çıxarılması və birləşdirilməsi
• Məlumatın çevrilməsi (filtrləmə, qruplaşdırma, birləşdirmə, pivot/unpivot)
• Datasetlərin təmizlənməsi və standartlaşdırılması
• Avtomatlaşdırılmış ETL proseslərinin yaradılması
• Məlumat keyfiyyətinin artırılması
• Yenilənə bilən, təkrarlana bilən data boru xətlərinin qurulması
• Əl ilə data işləmə ehtiyacının aradan qaldırılması
• Analitika üçün optimallaşdırılmış məlumat modellərinin hazırlanması

Power Query Power BI-a daxil olan məlumatların dəqiq, strukturlaşdırılmış və biznes tələblərinə uyğun olmasını təmin edir.

Tarixi Mənşə və İnkişaf

Power Query Microsoft-un self-service data hazırlama yanaşmasını gücləndirmək üçün atdığı strateji addımlar nəticəsində formalaşmışdır:

• 2013: Excel üçün əlavə (add-in) olaraq təqdim edildi
• 2015–2018: Power BI-yə dərin inteqrasiya olundu
• 2020-ci illər: Power Platform və Power BI Service-in əsas hissəsinə çevrildi
• Bu gün: Müəssisə səviyyəli ETL, dataflows və Microsoft Fabric quruluşlarının ən vacib komponentlərindən biridir

İllər keçdikcə sadə data import vasitəsindən yüksək səviyyəli, geniş funksionallıqlı self-service ETL mühərrikinə çevrilmişdir.

Əsas Komponentlər və Arxitektura

1. Power Query Editor

İstifadəçilərin vizual olaraq transformasiya addımları tətbiq etdiyi əsas interfeys.

2. M Dili (Power Query Formula Language)

Bütün transformasiyaları idarə edən funksional, böyük-kiçik hərfə həssas skript dili.

3. Sorğular və Addımlar (Queries & Steps)

Hər transformasiya xüsusi “addım” kimi qeyd edilir və bütün ETL prosesi şəffaf şəkildə izlənə bilir.

4. Data Birləşdiriciləri (Connectors)

Power Query 100-dən çox data mənbəyinə qoşula bilir:

• Excel, CSV, JSON, XML
• SQL Server, PostgreSQL, MySQL
• SharePoint, OneDrive, Azure
• API-lər, web saytlar, OData feed-lər
• Salesforce, Dynamics 365 və digər bulud platformaları

5. Query Folding

Performansı artıran mexanizm — transformasiyaları qaynaq sistemə geri ötürərək daha səmərəli işləmə təmin edir.

6. Dataflows

Bulud əsaslı Power Query prosesləri — müəssisə səviyyəli ETL üçün istifadə olunur.

Əsas Data Transformasiya İmkanları

Power Query aşağıdakı transformasiyaları geniş şəkildə dəstəkləyir:

• Dublikatların və xətaların silinməsi
• Sətir və sütun filtrasyonu
• Sütunların bölünməsi və birləşdirilməsi
• Pivot və unpivot əməliyyatları
• Qruplama və aqreqasiya
• Sorğuların birləşdirilməsi və əlavə olunması
• Data tiplərinin dəyişdirilməsi
• Mətn, rəqəm və tarix çıxarma funksiyaları
• Dosyaların kütləvi şəkildə yüklənməsi (folder import)
• Format standartlaşdırılması (tarixlər, valyuta, mətnlər)
• Cədvəllərin müxtəlif mənbələrdən qoşulması
• Null və boş dəyərlərin idarə edilməsi

Bu transformasiyalar tam avtomatlaşdırılır və sadəcə "Refresh" ilə yenilənə bilir.

Power Query-dən istifadə edən Alətlər

• Power BI Desktop
• Excel – Get & Transform
• Power BI Dataflows
• Azure Data Factory — Power Query Online
• Power Apps & Power Automate
• Microsoft Fabric Data Pipelines

Bu, Power Query-ni Microsoft data ekosisteminin universal komponentinə çevirir.

Əsas Üstünlüklər və İmkanlar

• Kod yazmadan data transformasiya
• Yenilənə bilən ETL prosesləri
• Power BI ilə sorunsuz inteqrasiya
• Çox geniş data mənbə dəstəyi
• Güclü data təmizləmə qabiliyyəti
• M dili ilə inkişaf etmiş özəlləşdirmə
• Böyük datasetlər üçün səmərəli işləmə
• Əl proseslərinin avtomatlaşdırılması
• Query folding ilə yüksək performans
• Addım-addım izlənilə bilən transformasiya tarixi

Məhdudiyyətlər və Çətinliklər

• Çox böyük datasetlər üçün məhdud dəstək (big data üçün ideal deyil)
• M dilinin öyrənilməsi vaxt tələb edir
• Bəzi mənbələr query folding dəstəkləmir
• Kompleks sorğularda refresh xətaları ola bilər
• Performans optimallaşdırılması diqqət tələb edir
• Real-time stream data üçün uyğun deyil
• Böyük layihələrdə sorğu idarəçiliyi çətinləşə bilər

Ən Yaxşı Təcrübələr

• Mümkün olduqca query folding-dən istifadə edin
• Sorğuları daha kiçik modul hissələrinə ayırın
• ETL üçün staging queries qurun
• Lazımsız addımları minimuma endirin
• Çətin transformasiyalar üçün M dilindən istifadə edin
• Aralıq sorğuları modelə yükləməyin (load disable)
• Sorğulara aydın adlar verib sənədləşdirin
• Parametrlərdən istifadə edərək prosesləri dinamik edin
• Refresh performansını mütəmadi test edin

Nəticə

Power Query Microsoft Power BI ekosistemində data çıxarma, təmizləmə və çevrilmə proseslərini güclü şəkildə avtomatlaşdıran əsas ETL mühərrikidir. Vizual interfeys və M dilinin gücünü birləşdirərək istifadəçilərə məlumatı səmərəli, standartlaşdırılmış və analitikaya hazır vəziyyətə gətirməyə imkan verir. Müasir data menecmentində Power Query təkrarlana bilən, yüksək keyfiyyətli və genişlənə bilən data hazırlama proseslərinin əsasını təşkil edir və self-service BI yanaşmasını mümkün edir.