Performance Monitoring (Performans İzləmə) kompüter sistemlərinin, şəbəkələrin, tətbiqlərin və İT infrastrukturunun performans göstəricilərinin davamlı olaraq izlənməsi, ölçülməsi, təhlil edilməsi və qiymətləndirilməsi prosesidir. Bu proses sistem resurslarının istifadəsini, cavab müddətlərini, throughput-u və digər kritik metrikləri real-time və ya müəyyən intervallarla yoxlayaraq performans problemlərini aşkar edir, darboğazları müəyyən edir və optimallaşdırma imkanlarını təqdim edir. Performance monitoring proaktiv İT idarəçiliyinin əsas komponenti olaraq sistemlərin optimal işləməsini, istifadəçi təcrübəsinin yüksək keyfiyyətini və biznes proseslərinin fasiləsiz davam etməsini təmin edir.

Əsas Məqsəd və Əhəmiyyət

Performance monitoring bir neçə kritik funksiyanı yerinə yetirir. Problemlərin erkən aşkarlanması performans deqradasiyasını başlanğıc mərhələsində müəyyən edərək böyük nasazlıqların qarşısını alır. Kapasite planlaşdırması mövcud resurs istifadəsi trendlərinə əsasən gələcək tələbləri proqnozlaşdırır və infrastruktur genişlənməsini planlaşdırır. SLA compliance xidmət səviyyəsi razılaşmalarının yerinə yetirildiyini təsdiq edir və pozuntuları vaxtında aşkar edir. Darboğaz müəyyənləşdirmə sistem performansını məhdudlaşdıran komponent və ya prosesləri aşkar edir. Trend təhlili uzunmüddətli performans trendlərini təhlil edərək optimal qərarlar qəbul etməyə kömək edir. Root cause analysis problemlərin kök səbəblərini tapır və effektiv həll yolları təqdim edir. Cost optimization resursların səmərəli istifadəsi vasitəsilə xərcləri optimallaşdırır.

Monitored Metrics və KPI-lar

Müxtəlif performans göstəriciləri izlənilir. CPU utilization prosessor istifadə faizi - 70-80%-dən yuxarı daimi yüklənmə problemli hesab edilir. Memory usage RAM istifadəsi və available memory göstəriciləri - paging və swapping fəaliyyəti izlənilir. Disk I/O oxuma/yazma əməliyyatlarının sayı və sürəti, disk queue length metrikləri. Network throughput şəbəkə trafik həcmi, bandwidth istifadəsi və paket itkisi göstəriciləri. Response time istifadəçi sorğusundan cavaba qədər keçən müddət - veb tətbiqlər üçün 2-3 saniyə maksimum qəbul ediləndir. Latency şəbəkə gecikmələri və sistem cavab sürətləri. Error rates xəta sayı və tezliyi müəyyən threshold-ları aşmamalıdır. Availability sistem uptime faizi - məsələn, 99.9% availability hədəfi.

System Performance Monitoring

Sistem səviyyəsində izləmə. Operating System metrics Windows Performance Monitor, Linux top/htop kimi alətlərlə OS resurslarının izlənməsidir. Process monitoring ayrı-ayrı proseslərin CPU, memory və I/O istifadəsinin yoxlanmasıdır. Service health kritik sistem xidmətlərinin statusunun və performansının monitorinqidir. Event logs sistem və tətbiq loglarında xəta və warning mesajlarının izlənməsidir. Boot time sistem başlanğıc müddətinin ölçülməsi və optimallaşdırılmasıdır. Resource contention resurs münaqişələrinin və lock-ların aşkarlanmasıdır. System calls sistem çağırışlarının tezliyi və performansının təhlilidir.

Application Performance Monitoring (APM)

Tətbiq səviyyəsində izləmə xüsusi yanaşma tələb edir. Transaction tracing istifadəçi tranzaksiyalarının end-to-end izlənməsidir. Code-level visibility hansı kod sətrlərinin və funksiyaların yavaş işlədiyinin müəyyən edilməsidir. Database query performance SQL sorğularının icra müddətləri və optimallaşdırma ehtiyacının qiymətləndirilməsidir. API monitoring API endpoint-lərinin cavab müddəti, throughput və error rate-lərinin izlənməsidir. User experience monitoring real user monitoring (RUM) ilə faktiki istifadəçi təcrübəsinin ölçülməsidir. Synthetic monitoring simulyasiya edilmiş tranzaksiyalarla proaktiv performans yoxlamasıdır. Business transaction tracking kritik biznes proseslərinin performansının izlənməsidir.

Network Performance Monitoring

Şəbəkə performansının izlənməsi. Bandwidth utilization şəbəkə kanallarının istifadə faizi və trafik patternləridir. Packet loss itmiş paketlərin faizi və səbəblərinin təhlilidir. Jitter paket gecikmələrindəki dəyişkənlik - VoIP və video üçün kritikdir. Network latency şəbəkə node-ları arasında gecikmədir. Device health router, switch və firewall-ların CPU, memory və temperatur göstəriciləridir. Link status şəbəkə əlaqələrinin up/down statusu və flapping aşkarlanmasıdır. SNMP monitoring Simple Network Management Protocol vasitəsilə cihaz metrikləridir. Flow analysis NetFlow, sFlow ilə trafik analizi və top talkers müəyyənləşdirilməsidir.

Database Performance Monitoring

Məlumat bazası performansının izlənməsi. Query execution time sorğuların icra müddətləri və yavaş sorğuların identifikasiyasıdır. Index usage indekslərin effektiv istifadə olunub-olunmadığının yoxlanmasıdır. Lock contention məlumat bazası lock-larının və deadlock-ların monitorinqidir. Buffer cache hit ratio cache effektivliyi - yüksək hit ratio yaxşı performans göstəricisidir. Connection pool məlumat bazası əlaqə pool-larının istifadəsi və optimallığıdır. Transaction throughput vahid zamanda emal olunan tranzaksiya sayıdır. Blocking sessions digər sessiyaları blok edən sorğuların aşkarlanmasıdır. Replication lag replication mühitlərində gecikmə müddətidir.

Cloud Performance Monitoring

Cloud mühitlərində xüsusi izləmə. Instance metrics virtual machine CPU, memory, disk və network istifadəsidir. Auto-scaling events avtomatik miqyaslama hadisələrinin izlənməsi və effektivliyinin qiymətləndirilməsidir. Service health cloud service-lərinin (storage, database, compute) health statusudur. Cost monitoring cloud resurs istifadəsi və məsrəflərin izlənməsidir. Multi-region performance müxtəlif regionlarda yerləşən resursların performans müqayisəsidir. API rate limits cloud provider API limit-lərinin izlənməsi və throttling aşkarlanmasıdır. Container metrics Docker, Kubernetes konteyner resurs istifadəsi və orchestration metrikləridir.

Monitoring Tools və Platformalar

Geniş istifadə olunan monitoring həlləri. Nagios açıq mənbəli, geniş plugin dəstəyi olan klassik monitoring platformasıdır. Zabbix enterprise səviyyəli açıq mənbəli hərtərəfli monitoring həllidir. Prometheus modern, metrics-based monitoring və alerting sistemidir, Grafana ilə birlikdə istifadə olunur. Datadog cloud-native SaaS monitoring platforması olaraq APM, infrastructure və log management təqdim edir. New Relic hərtərəfli APM və observability platformasıdır. AppDynamics application performance və business transaction monitorinqdir. Dynatrace AI-powered full-stack monitoring həllidir. PRTG Network Monitor network və infrastructure monitoring üçün Windows-based həlldir.

Real-time vs Historical Monitoring

Müxtəlif monitoring yanaşmaları. Real-time monitoring canlı, dəqiqə-dəqiqə və ya saniyə-saniyə məlumat izləməsidir. Live dashboards hazırkı vəziyyəti göstərən interaktiv vizualizasiyalardır. Historical data keçmiş məlumatların saxlanması və təhlili üçün time-series database-lərdir. Trend analysis uzunmüddətli trendlərin qrafiklərlə vizuallaşdırılmasıdır. Baseline comparison hazırkı performansın normal baseline ilə müqayisəsidir. Anomaly detection statistik metodlar və maşın öyrənməsi ilə anormal davranışın aşkarlanmasıdır. Capacity forecasting gələcək resurs ehtiyaclarının proqnozlaşdırılmasıdır.

Alerting və Notification

Proaktiv xəbərdarlıq sistemləri. Threshold-based alerts müəyyən limit dəyərləri aşdıqda avtomatik bildirişlərdir. Anomaly-based alerts ML ilə normal davranışdan kənara çıxmaların aşkarlanmasıdır. Composite alerts bir neçə metrikanın kombinasiyasına əsasən ağıllı xəbərdarlıqlardır. Alert escalation müəyyən müddət cavab verilmədikdə avtomatik eskalasiya mexanizmidir. Notification channels email, SMS, Slack, PagerDuty, webhook kimi müxtəlif bildiriş kanallarıdır. Alert fatigue prevention artıq və yalançı xəbərdarlıqların azaldılması strategiyalarıdır. On-call scheduling növbətçi personal təyinatı və rotasiyasıdır.

Log Management və Analysis

Log məlumatlarının idarə edilməsi. Centralized logging ELK Stack (Elasticsearch, Logstash, Kibana) ilə mərkəzləşdirilmiş log toplanmasıdır. Log aggregation müxtəlif mənbələrdən logların birləşdirilməsidir. Structured logging JSON formatında strukturlaşdırılmış log məlumatlarıdır. Log parsing logların parse edilməsi və meaningful məlumatların çıxarılmasıdır. Correlation müxtəlif mənbələrdən gələn logların əlaqələndirilməsidir. Log retention log saxlama müddəti və arxivləşdirmə strategiyasıdır. Compliance logging audit və uyğunluq tələbləri üçün log qeydləridir.

Visualization və Dashboards

Məlumatların vizuallaşdırılması. Grafana məşhur açıq mənbəli dashboard və visualization platformasıdır. Kibana ELK Stack-in vizualizasiya komponentidir. Custom dashboards spesifik ehtiyaclara görə fərdiləşdirilmiş panellərdir. Heatmaps vaxt üzrə intensivliyi göstərən rəng xəritələridir. Time-series graphs zamanla dəyişən metriklərin qrafiklərdir. Gauge charts hazırkı dəyərin threshold-lara nisbətini göstərir. Top N queries ən çox istifadə olunan və ya ən yavaş sorğuların siyahısıdır. Geographic maps coğrafi yerlərə görə performans göstəricilərinin xəritələridir.

Performance Baselines

Əsas göstəricilərin müəyyən edilməsi. Baseline establishment normal əməliyyat şəraitində performans göstəricilərinin qeydə alınmasıdır. Peak vs off-peak maksimal və minimal yüklənmə zamanlarında metriklərin fərqlərinin müəyyən edilməsidir. Seasonal patterns mövsümi dəyişikliklərin və trendlərin aşkarlanmasıdır. Business cycle correlation biznes tsikllərinin performansa təsirinin təhlilidir. Benchmark testing standart benchmark-lar ilə sistemin müqayisə edilməsidir. Performance SLAs razılaşdırılmış performans hədəflərinin dokumentləşdirilməsidir.

Capacity Planning

Gələcək resurs ehtiyaclarının planlaşdırılması. Trend extrapolation mövcud trendlərdən gələcək istifadənin proqnozlaşdırılmasıdır. Growth modeling istifadəçi sayı və məlumat həcmi artımının modelləşdirilməsidir. Resource forecasting CPU, memory, disk və şəbəkə resurslarının gələcək tələblərinin hesablanmasıdır. Scaling decisions horizontal və ya vertical scaling ehtiyacının müəyyən edilməsidir. Budget planning performans və kapasite tələblərinə əsasən büdcə hazırlanmasıdır. What-if analysis müxtəlif ssenarilərin performansa təsirinin simulyasiyasıdır.

Troubleshooting və Root Cause Analysis

Problemlərin həlli prosesi. Correlation analysis müxtəlif metriklərin əlaqələndirilərək problemin səbəbinin tapılmasıdır. Drill-down capability yüksək səviyyə metriklərindən aşağı səviyyə detallara keçid imkanıdır. Historical comparison problemli dövrün əvvəlki normal dövrlərlə müqayisəsidir. Dependency mapping sistemlər arasında asılılıq xəritələri ilə təsir zəncirinin anlaşılmasıdır. Performance profiling detallı kod və ya sistem profiling ilə problemli sahələrin tapılmasıdır. Timeline reconstruction hadisələrin xronoloji ardıcıllığının yenidən qurulmasıdır.

Security Performance Monitoring

Təhlükəsizlik perspektivindən monitoring. Anomaly detection qeyri-adi aktivitələrin aşkarlanması - DDoS, brute force və s. Resource exhaustion resursların tükənməsinə yönəlmiş hücumların müəyyən edilməsidir. Authentication failures uğursuz login cəhdlərinin izlənməsidir. Unusual traffic patterns şübhəli trafik patternlərinin aşkarlanmasıdır. Compliance monitoring təhlükəsizlik uyğunluq tələblərinin izlənməsidir. Audit trail bütün performans və monitoring əməliyyatlarının qeydə alınmasıdır.

Best Practices

Performance monitoring üçün tövsiyələr. Monitor what matters kritik metriklərlə başlamaq, həddindən artıq monitoring-dən çəkinmək. Set meaningful thresholds realistik və biznes tələblərinə uyğun limit dəyərləri təyin etmək. Automate where possible təkrarlanan monitoring taskları avtomatlaşdırmaq. Document baselines normal performans göstəricilərini sənədləşdirmək. Regular review monitoring strategiyasını müntəzəm nəzərdən keçirməklə təkmilləşdirmək. Integrate monitoring CI/CD pipeline-a monitoring və testing inteqrasiya etmək. Train staff komandanın monitoring alətlərindən effektiv istifadə etməsini təmin etmək. Plan for scale monitoring sisteminin özünün də miqyaslanabilməsini təmin etmək.

Challenges və Considerations

Performance monitoring çətinlikləri. Data volume böyük məlumat həcmlərinin idarə edilməsi və saxlanması problemidir. Alert fatigue artıq bildirişlərdən yaranan yorğunluq və diqqətsizlikdir. Tool sprawl çoxsaylı monitoring alətinin idarə çətinliyi yaratmasıdır. False positives yalançı pozitiv xəbərdarlıqların real problemləri maskalamamsıdır. Cost management monitoring infrastrukturunun özünün də xərc yaratmasıdır. Privacy concerns monitoring prosesində şəxsi məlumatların qorunması məsələsidir. Legacy systems köhnə sistemlərin müasir monitoring alətləri ilə inteqrasiyası çətinliyidir.

Performance Monitoring müasir İT əməliyyatlarının əsas komponenti olaraq sistemlərin sağlamlığını, effektivliyini və etibarlılığını təmin edir və proaktiv yanaşma, düzgün alətlər və davamlı təkmilləşdirmə vasitəsilə təşkilatlara optimal performans, yüksək istifadəçi məmnuniyyəti və effektiv resurs idarəçiliyi imkanları yaradır.