Hardware Diagnostics (Avadanlıq Diaqnostikası) kompüter sistemlərinin və elektron avadanlıqların fiziki komponentlərinin funksionallığını, performansını və sağlamlığını yoxlamaq, problemləri aşkar etmək və nasazlıqları müəyyən etmək üçün istifadə olunan test prosedurları, alətlər və metodologiyalar toplusudur. Bu proses sistemin hər bir komponenti - prosessor, yaddaş, saxlama cihazları, anakart, qrafik kartı və digər aparatların düzgün işlədiyini təsdiq edir və zədələnmə, istismardan gələn köhnəlmə və ya fabrik defektlərini aşkar edir. Hardware diagnostics İT dəstəyi, texniki xidmət və sistem administrasiyasının əsas komponentidir.

Əsas Məqsəd və Əhəmiyyət

Hardware diagnostics bir neçə kritik funksiyanı yerinə yetirir. Nasazlıqların erkən aşkarlanması böyük problem yaranmadan əvvəl potensial nasazlıqların müəyyən edilməsidir. Kök səbəbin tapılması sistem problemlərinin hardware və ya software səbəbli olduğunun müəyyənləşdirilməsidir. Performans ölçülməsi komponentlərin spesifikasiyalara uyğun işləyib-işləməməsinin yoxlanmasıdır. Preventive maintenance proaktiv yoxlamalarla gözlənilməz nasazlıqların qarşısının alınmasıdır. Zəmanət yoxlaması zəmanət müddətində defektlərin sübut edilməsi və müraciət edilməsidir. Alış-veriş yoxlaması yeni və ya işlənmiş avadanlıq alarkən funksionallığın təsdiq edilməsidir. System optimization performans darboğazlarının və yaxşılaşdırılmalı sahələrin müəyyən edilməsidir.

Diagnostika Növləri

Müxtəlif diagnostika yanaşmaları mövcuddur. POST (Power-On Self-Test) sistem açılışında avtomatik əsas komponent yoxlamasıdır. Built-in diagnostics istehsalçı tərəfindən BIOS/UEFI-yə daxil edilmiş test alətləridir. Software-based diagnostics əməliyyat sistemi və ya xüsusi proqramlarla aparılan testlərdir. Hardware-based diagnostics xüsusi test avadanlıqları və alətlərlə fiziki yoxlamalardır. Online diagnostics sistem işləyərkən real-time monitorinq və testlərdir. Offline diagnostics sistemi bootable media-dan işə salıb aparılan dərin testlərdir. Remote diagnostics uzaqdan sistem yoxlama və monitorinq imkanlarıdır.

POST və BIOS Diagnostics

Sistem başlanğıcında ilkin diaqnostika. POST codes beep kodları və LED siqnalları vasitəsilə əsas komponent statusu haqqında məlumatdır. BIOS beep codes müxtəlif beep patternləri müxtəlif problemləri göstərir - məsələn, bir uzun və iki qısa beep qrafik kartı problemidir. POST card PCI slota qoşulan xüsusi kart olaraq POST kodlarını göstərir. UEFI diagnostics müasir sistemlərdə daha ətraflı qrafik interfeys ilə test imkanlarıdır. Boot sequence sistem yüklənmə ardıcıllığının düzgünlüyünün yoxlanmasıdır. Hardware detection bütün qoşulmuş komponentlərin tanınmasının təsdiqidir.

Prosessor (CPU) Diaqnostikası

CPU testləri xüsusi metodlar tələb edir. Stress testing Prime95, AIDA64, Intel Burn Test kimi alətlərlə prosessorun maksimal yüklənmə altında stabilliyinin yoxlanmasıdır. Temperature monitoring CPU temperaturunun normal diapazonda olduğunun təsdiqidir - adətən idle-də 30-40°C, load altında 60-80°C. Clock speed verification prosessorun düzgün tezlikdə işlədiyinin yoxlanmasıdır. Cache testing L1, L2, L3 cache-lərin düzgün funksiyasının testləridir. Instruction set testing prosessor instruksiyalarının düzgün icrasının yoxlanmasıdır. Multi-threading test bütün core və thread-lərin funksional olduğunun təsdiqi. Thermal throttling check həddindən artıq istiliklə avtomatik tezlik azaldılmasının yoxlanmasıdır.

Yaddaş (RAM) Diaqnostikası

RAM testləri kritik əhəmiyyət daşıyır. Memtest86/86+ ən məşhur və ətraflı RAM test alətləridir, bootable USB-dən işə salınır. Windows Memory Diagnostic Windows-da daxili yaddaş test alətidir. Pass coverage yaddaşın tam testindən bir neçə dəfə keçməkdir - minimum 3-4 pass tövsiyə olunur. Error detection bit errors, stuck bits və digər yaddaş problemlərinin aşkarlanmasıdır. Module isolation problemi müəyyən RAM moduluna daraltmaq üçün tək-tək test edilməsidir. Timing and voltage RAM timing parametrlərinin və voltaj səviyyələrinin düzgünlüyünün yoxlanmasıdır. ECC testing serverlər üçün Error Correction Code funksionallığının testləridir.

Saxlama Cihazları Diaqnostikası

HDD və SSD testləri fərqli yanaşmalar tələb edir. S.M.A.R.T. monitoring Self-Monitoring, Analysis and Reporting Technology vasitəsilə disk sağlamlığı məlumatlarıdır. Bad sector scan zədələnmiş sektorların aşkar edilməsi və map edilməsidir. Read/Write tests oxuma və yazma sürətlərinin və düzgünlüyünün yoxlanmasıdır. Surface scan diskin fiziki səthinin məlumat bütövlüyü üçün tam skanıdır. SSD health check TRIM dəstəyi, wear leveling və TBW (Total Bytes Written) məlumatlarıdır. Manufacturer tools Samsung Magician, Western Digital Dashboard, Seagate SeaTools kimi vendor-specific alətlərdir. Benchmark testing CrystalDiskMark, AS SSD kimi alətlərlə performans ölçmələridir.

Anakart (Motherboard) Diaqnostikası

Anakartın müxtəlif aspektləri yoxlanmalıdır. Visual inspection fiziki zədələnmə, şişmiş kondansatörler, yanmış komponentlərin görsel yoxlanmasıdır. Power delivery test VRM (Voltage Regulator Module) və güc təchizatı sisteminin stabilliyinin yoxlanmasıdır. CMOS battery BIOS parametrlərini saxlayan batareyanın yoxlanmasıdır - adətən CR2032, 3V təmin etməlidir. Expansion slot testing PCI, PCIe slotların funksionallığının müxtəlif kartlarla testləridir. USB port testing bütün USB portların işlədiyinin yoxlanmasıdır. Audio/LAN testing onboard audio və Ethernet portlarının testləridir. BIOS update verification firmware versiyasının yoxlanması və gerekli halda yenilənməsidir.

Qrafik Kartı (GPU) Diaqnostikası

GPU testləri xüsusi alətlər tələb edir. Stress testing FurMark, Heaven Benchmark, 3DMark kimi alətlərlə GPU-nun yüklənmə altında stabilliyinin testləridir. Artifact detection ekranda qəribə naxışlar, rəng pozğunluqları və vizual problemlərin aşkarlanmasıdır. Temperature monitoring GPU temperaturunun yoxlanması - normal load altında 70-85°C arası qəbul ediləndir. VRAM testing video yaddaşının funksionallığının və həcminin yoxlanmasıdır. Fan operation GPU soyutma ventilyatorunun düzgün işləməsinin təsdiqi. Display output HDMI, DisplayPort, DVI portlarının funksionallığının yoxlanmasıdır. Driver verification qrafik drayverlərinin düzgün quraşdırıldığının təsdiqi.

Güc Təchizatı (PSU) Diaqnostikası

PSU problemləri çətin aşkar edilir. Voltage testing multimetr ilə +3.3V, +5V, +12V xətlərinin düzgün voltaj təmin etdiyinin yoxlanmasıdır. Power supply tester 24-pin və digər konektorları yoxlayan xüsusi test cihazıdır. Load testing PSU-nun müxtəlif yük altında stabil qaldığının yoxlanmasıdır. Ripple measurement voltaj dalğalanmalarının minimal olduğunun təsdiqi. Fan noise PSU ventilyatorunun anormal səs çıxarıb-çıxarmadığının qulaqdan yoxlanmasıdır. Efficiency testing PSU-nun enerji səmərəliliyinin (80 Plus sertifikasiyası) yoxlanmasıdır. Cable inspection güc kabellərinin zədələnmə və oxidləşmə əlamətlərinin görsel yoxlanmasıdır.

Soyutma Sistemi Diaqnostikası

Termal idarəetmənin yoxlanması vacibdir. Fan speed monitoring bütün ventilyatorların RPM göstəricilərinin yoxlanmasıdır. Temperature sensors sistem içərisində müxtəlif nöqtələrdə temperatur sensorlarının oxunmasıdır. Thermal paste condition prosessor və GPU üzərində termal pastanın vəziyyətinin yoxlanmasıdır. Heatsink mounting soyuducuların düzgün quraşdırıldığının və sıx oturduğunun təsdiqi. Airflow testing korpus içərisində hava axınının kifayət olduğunun qiymətləndirilməsidir. Dust accumulation tozun yığılması və təmizlənmə ehtiyacının müəyyən edilməsidir. Liquid cooling su soyutma sistemlərində sızıntı və pompa funksionallığının yoxlanmasıdır.

Peripheral Diaqnostikası

Kənar cihazların yoxlanması. Keyboard testing bütün düymələrin funksionallığının online test saytları və ya proqramlarla yoxlanmasıdır. Mouse testing düymələr, scroll və hərəkət sensor-larının testləridir. Monitor diagnostics dead pixel yoxlaması, rəng düzgünlüyü və response time testləridir. Printer testing print head, ink/toner səviyyələri və print quality testləridir. Scanner calibration skan keyfiyyəti və rəng dəqiqliyinin yoxlanmasıdır. External drive testing USB və external hard drive-ların əlaqə və performans testləridir. Webcam testing kamera çözünürlüyü, mikrofon və video keyfiyyəti yoxlamasıdır.

Şəbəkə Avadanlığı Diaqnostikası

Network hardware-ın testləri. Cable testing Ethernet kabel testerlə kabel bütövlüyü və wiring düzgünlüyünün yoxlanmasıdır. Port testing switch və router portlarının funksionallığının yoxlanmasıdır. Link speed əlaqə sürətinin (10/100/1000 Mbps) düzgün negotiate edildiğinin təsdiqi. NIC diagnostics Network Interface Card-ın hardware və driver səviyyəsində testləridir. Wi-Fi diagnostics wireless adapter siqnal gücü, kanal interferensiya və throughput testləridir. Loopback testing network portlarının loopback plug ilə testləridir. PoE testing Power over Ethernet funksionallığının yoxlanmasıdır.

Mobil Cihaz Diaqnostikası

Smartphone və tablet testləri. Battery health batareya tutumu, dövrə sayı və sağlamlıq göstəricilərinin yoxlanmasıdır. Touchscreen calibration sensor düzgünlüyü və multi-touch funksionallığının testləridir. Camera testing ön və arxa kameraların çözünürlük və funksionallığının yoxlanmasıdır. Sensor testing accelerometer, gyroscope, proximity, ambient light sensor-larının testləridir. Speaker/microphone audio komponentlərin keyfiyyət və funksionallığının yoxlanmasıdır. Charging test charging port və wireless charging funksionallığının testləridir. Display test dead pixel, brightness uniformity və color accuracy testləridir.

Diaqnostik Alətlər və Proqramlar

Geniş istifadə olunan test proqramları. CPU-Z prosessor və sistem məlumatlarını detallı göstərir. GPU-Z qrafik kartı spesifikasiyaları və monitorinqdir. HWiNFO hərtərəfli hardware monitoring və sensor oxumalarıdır. CrystalDiskInfo disk S.M.A.R.T. məlumatları və sağlamlıq statusudur. AIDA64 kompleks sistem diaqnostikası və benchmarkıdır. Ultimate Boot CD (UBCD) bootable media-da onlarla diaqnostik alət toplusudur. Hiren's Boot CD hərtərəfli hardware və software diaqnostik alətlər kolleksiyasıdır.

Vendor-Specific Diagnostics

İstehsalçı-xas diaqnostik alətləri. Dell SupportAssist Dell sistemləri üçün avtomatik hardware yoxlaması və problemlərin həllidir. HP Hardware Diagnostics HP kompüterləri üçün UEFI əsaslı diaqnostik süitdir. Lenovo Diagnostics Lenovo cihazları üçün hardware test proqramıdır. Apple Diagnostics Mac sistemləri üçün daxili diaqnostik alətidir. ASUS AI Suite ASUS anakartları üçün monitoring və tuning proqramıdır. MSI Dragon Center MSI hardware-ı üçün hərtərəfli idarəetmə platformasıdır.

Troubleshooting Metodologiyası

Sistematik problem həlli yanaşması. Symptom identification problemin əlamətlərinin dəqiq müəyyən edilməsidir. Component isolation problemi müəyyən komponentə daraltmaq üçün ayrı-ayrı test edilməsidir. Swap testing şübhəli komponentin məlum işləyən komponentlə əvəz edilərək yoxlanmasıdır. Minimal configuration sistemin minimal konfiqurasiyada (yalnız zəruri komponentlərlə) test edilməsidir. External vs internal problemin daxili komponent və ya kənar faktor səbəbli olduğunun müəyyənləşdirilməsidir. Documentation bütün test nəticələrinin və tapıntıların qeydə alınmasıdır.

Preventive Diagnostics

Proaktiv hardware monitorinqi. Scheduled testing müntəzəm intervallarla avtomatik diaqnostik testlərin işə salınmasıdır. Health monitoring real-time hardware health metriklərinin izlənməsidir. Trend analysis performans və temperatur trendlərinin təhlil edilməsidir. Predictive maintenance məlumat əsasında potensial nasazlıqların proqnozlaşdırılmasıdır. Alert configuration kritik parametrlər limit dəyərləri aşdıqda avtomatik bildirişlərdir. Baseline establishment normal əməliyyat parametrlərinin əsas göstəricilərinin müəyyən edilməsidir.

Best Practices

Hardware diagnostics üçün tövsiyələr. Regular testing müntəzəm profilaktik hardware yoxlamalarının aparılmasıdır. Proper documentation bütün test nəticələrinin və konfiqurasiyaların sənədləşdirilməsidir. Use multiple tools təklifləri təsdiq etmək üçün müxtəlif diaqnostik alətlərdən istifadə edilməsidir. Understand baselines normal performans göstəricilərini bilmək problemləri aşkar etməyə kömək edir. Environmental factors temperatur, rütubət və tozun hardware-a təsirini nəzərə almaqdır. Safety precautions ESD (Electrostatic Discharge) qorunması və düzgün iş təcrübələridir. Keep tools updated diaqnostik proqramların və firmware-lərin güncel saxlanmasıdır.

Hardware Diagnostics müasir İT infrastrukturunun etibarlılığını təmin etmək üçün zəruri prosesdir və düzgün alətlər, sistematik yanaşma və preventive monitorinq vasitəsilə avadanlıq problemlərinin erkən aşkarlanması, downtime-ın azaldılması və sistem performansının optimallaşdırılması imkanı yaradır.