Firewall şəbəkə təhlükəsizliyi cihazı və ya proqram təminatıdır ki, şəbəkəyə daxil olan və çıxan trafiki əvvəlcədən müəyyən edilmiş təhlükəsizlik qaydalarına əsasən nəzarət edir, filtr edir və idarə edir. O, etibarlı daxili şəbəkə ilə etibarsız xarici şəbəkə (məsələn, internet) arasında baryer rolunu oynayır, icazəsiz girişin qarşısını alır və sistemləri, tətbiqləri və məlumatları zərərli fəaliyyətlərdən qoruyur.

Firewall-lar təşkilatın kibertəhlükəsizlik infrastrukturunun əsas komponentlərindən biri hesab olunur və xarici təhdidlərə qarşı ilk müdafiə xəttini təmin edərkən, eyni zamanda qanuni ünsiyyət və biznes fəaliyyətlərini də dəstəkləyir.

Tarixi Mənşə və Terminologiya

“Firewall” termini fiziki mühafizə anlayışından götürülüb, yəni binanın hissələri arasında yanğının yayılmasının qarşısını alan bariyer. Şəbəkə təhlükəsizliyi kontekstində firewall anlayışı 1980-ci illərin sonlarında internetin sürətli yayılması ilə yaranmış və etibarlı korporativ şəbəkələri etibarsız xarici trafikin qarşısından qorumağa yönəlmişdir.

Əvvəlki firewall-lar əsasən paket filtrələmə funksiyasına malik idi və yalnız paket başlıqlarındakı məlumatları (mənbə/çatdırılacaq IP, port, protokol) yoxlayırdı. Zamanla texnologiya inkişaf edərək stateful inspection, tətbiq səviyyəsində nəzarət və dərin paket analizini əhatə etdi və müasir kibertəhlükəsizlikdə əsas müdafiə alətlərindən birinə çevrildi.

Məqsəd və Əsas Funksiya

Firewall-un əsas məqsədi şəbəkə təhlükəsizlik siyasətlərini tətbiq etməkdir, yəni yalnız icazəli trafikin keçməsinə icazə vermək, zərərli və icazəsiz ünsiyyəti bloklamaq. Bu mexanizm vasitəsilə firewall-lar təşkilatlara imkan verir:

• Daxili şəbəkələrə icazəsiz girişin qarşısını almaq
• Zərərli proqramlar, ransomware və digər kibertəhdidləri bloklamaq
• Tətbiqlərə və xidmətlərə girişə nəzarət etmək
• Həssas məlumatların sızmasının qarşısını almaq
• Tənzimləyici və təhlükəsizlik standartlarına uyğunluğu təmin etmək

Müasir firewall-lar yalnız trafiki bloklamır, həm də trafiki qeyd edir, xəbərdarlıq yaradır və təhlil aparır, bu da proaktiv monitorinq və təhdid aşkarlanmasına imkan verir.

Firewall Növləri

1. Paket Filtrləmə Firewall-ları

• Şəbəkə paketlərinin başlıqlarını və metadatalarını yoxlayır (mənbə/çatdırılacaq IP, port, protokol)
• Qaydalar əsasında trafiki icazə verir və ya bloklayır
• OSI modelinin 3-cü qatında (Network Layer) işləyir

2. Stateful Inspection Firewall-ları

• Aktiv bağlantıların statusunu izləyir
• Qərarları yalnız paket başlığına əsaslanmayaraq sessiya kontekstinə görə verir
• 3-cü və 4-cü qatlarda (Network və Transport Layer) işləyir

3. Proxy / Tətbiq Qapısı Firewall-ları

• Trafiki tətbiq qatında (Layer 7) ələ keçirir və yoxlayır
• Dərin paket təhlili və kontent filtrləmə funksiyasını təmin edir
• Daxili IP-ləri xarici şəbəkədən gizlədir

4. Next-Generation Firewall (NGFW)

• Ənənəvi firewall funksiyalarını və əlavə imkanları birləşdirir:
• Intrusion Prevention System (IPS)
• Dərin paket yoxlaması
• Tətbiq səviyyəsində idarə və nəzarət
• Təhdid kəşfiyyatı və sandbox inteqrasiyası

5. Cloud Firewall / Firewall-as-a-Service (FWaaS)

• Bulud infrastrukturunu və iş yüklərini qoruyur
• Multi-cloud mühitlərdə vahid təhlükəsizlik siyasəti tətbiq edir
• Ölçülə bilən və mərkəzləşdirilmiş trafiki idarə edir

Firewall Qurulma Metodları

• Şəbəkə Firewall-ları: Bütün şəbəkəni qorumaq üçün perimetrlə yerləşdirilir
• Host Firewall-ları: Fərdi server, endpoint və ya virtual maşınlarda quraşdırılır
• Distributed / Virtual Firewall-lar: Virtualizasiya və bulud mühitində mikro-seqmentasiya üçün istifadə olunur
• Hibrid Qurğular: Şəbəkə, host və bulud firewall-larını birləşdirərək çoxqatlı müdafiə təmin edir

Əsas Funksiyalar və Xüsusiyyətlər

1. Trafik Filtrləmə və Girişə Nəzarət

• IP, port, protokol və tətbiqlər əsasında icazə verilir və ya bloklanır

1. Monitorinq və Loglama

• Audit, uyğunluq və rəqəmsal təhlil üçün şəbəkə fəaliyyətini qeyd edir

1. Təhdid Qarşısının Alınması

• Malware, DoS/DDoS hücumları, exploit və intruziya cəhdlərini aşkarlayır və bloklayır

1. Şəbəkə Seqmentasiyası

• Şəbəkə zonaları, departamentlər və iş yükləri arasında təhlükəsizlik sərhədlərini tətbiq edir

1. VPN Dəstəyi

• Uzaq istifadəçilər üçün şifrələnmiş təhlükəsiz tunellər təmin edir

1. Siyasət Tətbiqi

• Təşkilatın təhlükəsizlik qaydalarını şəbəkə üzrə ardıcıl tətbiq edir

Firewall İdarəetməsi və Monitorinq

Firewall-un effektiv işləməsi üçün:

• Qaydaların mütəmadi auditi və yenilənməsi
• Şübhəli fəaliyyətin loglarının izlənməsi
• SIEM və SOC iş axınları ilə inteqrasiya
• IDS/IPS ilə koordinasiya
• Penetrasiya testləri və red team simulyasiyaları ilə yoxlanılması

Çağırışlar və Məhdudiyyətlər

• Səhv konfiqurasiya edilmiş firewall-lar icazəsiz girişi keçirə və ya qanuni trafiki bloklaya bilər
• Yüksək həcmli trafik performansa təsir göstərə bilər
• Ənənəvi firewall-lar şifrələnmiş malware və insider threats aşkarlaya bilmir
• Davamlı tunel qaydalarının yenilənməsi və tənzimlənməsi tələb olunur
• İnsan faktoru və sosial mühəndislik hücumlarına qarşı təkbaşına qoruma təmin etmir

Ən Yaxşı Praktikalar

• Defense-in-Depth strategiyası tətbiq edin: firewall-ları IDS/IPS, EDR və threat intelligence ilə birləşdirin
• Minimum icazə və deny-all-by-default siyasətini tətbiq edin
• Müntəzəm audit və qayda təmizləmə aparın
• Loglama və real-vaxt xəbərdarlıq aktiv edin
• Tətbiq səviyyəsində yoxlama və NGFW funksiyalarından istifadə edin
• İnsident cavab prosedurları və SOC əməliyyatları ilə inteqrasiya

Gələcək Tendensiyalar

• AI əsaslı firewall analizləri və anomaliya aşkarlanması
• Avtomatlaşdırılmış siyasət idarəsi və orkestrasiya
• Multi-cloud və hibrid mühitlər üçün cloud-native firewall-lar
• Zero Trust Architecture ilə inteqrasiya
• Artan HTTPS/TLS trafiki üçün şifrəli trafik yoxlaması

Firewall-lar təşkilatların kibertəhlükəsizliyində ən kritik müdafiə xəttini təşkil edir, icazəsiz girişi və şəbəkə əsaslı təhdidləri qarşılayır, həmçinin rəqəmsal aktivlərin məxfiliyini, bütövlüyünü və əlçatanlığını qorumağa xidmət edir.